Ngân hàng HSBC vừa công bố báo cáo Vietnam At A Glance với tiêu đề “Đông sang, Xuân cũng không muộn màng,” trong đó các chuyên gia kinh tế của HSBC nhận định Việt Nam đang chứng kiến triển vọng tăng trưởng tốt hơn trong thời gian tới, tuy nhiên, rủi ro vẫn cần được quan sát chặt chẽ.

HSBC nhận định FDI sẽ là điểm sáng của nền kinh tế Việt Nam trong năm 2024.

2023: Khép lại bằng một cái kết tích cực

Các chuyên gia HSBC nhận định năm Quý Mão không phải một năm dễ dàng đối với Việt Nam. Bấp chấp bối cảnh gập ghềnh, Việt Nam đã khép lại năm 2023 một cách tương đối tích cực để từ đó năm 2024 nhiều khả năng sẽ là năm Việt Nam vươn lên mạnh mẽ từ muôn trùng thách thức.

GDP trong Quý 4/2023 đã tăng 6,7% so với cùng kỳ năm trước, đưa tăng trưởng cả năm 2023 lên 5,1%. Nếu đi sâu vào các chỉ số trong một số lĩnh vực, không quá khó để nhận diện sự phục hồi bắt nguồn từ đâu, HSBC nhận định.

Lĩnh vực sản xuất, một trong những động lực tăng trưởng quan trọng của Việt Nam, chứng kiến sự cải thiện đáng chú ý trong sáu tháng cuối năm 2023 so với sự trì trệ nghiêm trọng trong nửa đầu năm. Mặc dù vẫn còn hạn chế đáng kể so với mức bình quân trước đây và thậm chí còn chậm hơn cả trong đại dịch, sản xuất đã cho thấy dấu hiệu phục hồi tích cực (Bảng 2), đặc biệt thể hiện rõ trong mảng điện tử.

Biểu đồ 1. Xuất khẩu hàng điện tử của Việt Nam dẫn đầu về mức độ phục hồi mạnh mẽ…	Biểu đồ 2: … góp phần giúp cán cân vãng lai cao hơn, tương đương với các mức cao trong lịch sử

Quả thật, chu kỳ công nghệ đảo chiều là nhân tố thầm lặng thúc đẩy xuất khẩu của Việt Nam phục hồi. Sau khi giảm ở mức hai con số trong sáu tháng đầu năm 2023, Việt Nam rốt cuộc cũng đã chứng kiến xuất khẩu tăng trưởng gần đạt mức hai con số trở lại trong Quý 4/2023, phần lớn là nhờ xuất khẩu hàng điện tử gia tăng. Xuất khẩu máy tính phục hồi sớm nhất ngay từ Quý 3/2023, theo sau đó là xuất khẩu điện thoại.

Lĩnh vực bên ngoài dần phục hồi mang lại tin vui cho cán cân vãng lai của Việt Nam, xét về mặt nào đó cũng giúp bảo vệ cho đồng VND. Sau hai năm liên tiếp thâm hụt cán cân vãng lai, Việt Nam cũng đang trên đà thặng dư trở lại và quan trọng hơn là mức thặng dư này cũng khá lớn. Nhờ lượng kiều hối ổn định, doanh thu du lịch tăng và quan trọng nhất là tình hình thương mại cải thiện trong sáu tháng cuối năm 2023, cán cân vãng lai, được tính toán trên cơ sở bốn quý gần nhất, thặng dư tính đến Quý 3/2023 đạt gần 5% GDP, tương đương với các mức cao trong lịch sự. Trong bối cảnh thặng dư thương mại trong Quý 4/2023 có cải thiện đáng kể, xu hướng này nhiều khả năng còn tiếp diễn mạnh mẽ hơn.

Bên cạnh lĩnh vực sản xuất cải thiện, ngành dịch vụ sôi động của Việt Nam tiếp tục mang lại sự trợ lực vốn rất cần thiết cho nền kinh tế. Dịch vụ trong Quý 4 đã tăng trưởng hơn 7% so với cùng kỳ năm trước, chủ yếu là từ các lĩnh vực liên quan đến du lịch như bán lẻ, vận tải và lưu trú. Khi mà người dân có tâm lý muốn đi du lịch bù hậu đại dịch, Việt Nam có lý do để ăn mừng vì được vinh danh là điểm đến di sản của thế giới lần thứ tư. Khi khu vực bắc bán cầu bước vào mùa đông, một lượng đáng kể khách du lịch đã đổ dồn đến các điểm giàu di sản ở Việt Nam, từ Vịnh Hạ Long hùng vĩ đến phố cổ Hội An (Vietnam at a glance: Tourism to the partial rescue, 3/2/2023). Việt Nam đang dẫn đầu ASEAN với mức độ phục hồi đạt 80% so với năm 2019.

Tuy nhiên, chuyên gia HSBC cũng khuyến cáo Việt Nam cần nỗ lực hơn nữa để thu hút du khách Trung Quốc, vốn từng là nguồn lớn nhất chiếm tới 30% tổng du khách của Việt Nam, thì mới có thể đạt 18 triệu du khách trong năm 2024. Dù vậy, Việt Nam đang vấp phải sự cạnh tranh căng thẳng từ nước khác trong khu vực vì họ cũng muốn giành được nhiều du khách Trung Quốc. Thái Lan và Malaysia đều đã triển khai cơ chế miễn thị thực cho du khách Trung Quốc từ quý 4/2023, còn Singapore cho biết sẽ áp dụng cơ chế tương tự với thông tin chi tiết dự định được công bố trong năm mới.

Năm 2024: FDI sẽ là điểm sáng?

Năm Quý Mão sắp khép lại, năm Giáp Thìn được kỳ vọng sẽ mở ra nhiều hy vọng hơn cho Việt Nam, các chuyên gia của HSBC kỳ vọng.

Yếu tố quan trọng nhất là năng lực bổ sung trong thương mại từ các dòng vốn FDI ổn định mang lại niềm hy vọng cho lĩnh vực bên ngoài khi chu kỳ thương mại đổi chiều. Mặc dù chu kỳ thương mại là yếu tố mang tính ngắn hạn, FDI phản ánh tâm lý nhà đầu tư trong trung và dài hạn.

Việt Nam được biết đến rộng rãi như là quốc gia hưởng lợi chính từ những căng thẳng thương mại Trung-Mỹ, một xu hướng sẽ còn tiếp diễn. Cả tổng FDI và FDI mới trong năm 2023 đều gần đạt đến các mức cao trong lịch sử trước đây, đặc biệt là FDI dạng đầu tư mới đã tăng lên mức cao nhất trong vòng bốn năm đạt khoảng 5% GDP (Biểu đồ 7).

Đáng chú ý là FDI mới đổ vào sản xuất đã tăng lên mức cao mới đạt trên 15 tỷ USD, 80% trong số đó tập trung vào lĩnh vực sản xuất. Kết quả này tiếp tục củng cố vị thế dẫn đầu ASEAN của Việt Nam, chỉ sau Malaysia (Biểu đồ 8).

Biểu đồ 7. Bất chấp những thách thức thương mại, Việt Nam tiếp tục nhận được lượng FDI mới khá lớn…	Biểu đồ 8. … đứng đầu toàn khu vực, chỉ sau Malaysia

Xét về nguồn FDI, có một xu hướng thú vị rất đáng chú ý, HSBC nhận định. Nhật Bản và Hàn Quốc đều là những nhà đầu tư lớn vào Việt Nam trong nhiều năm nhưng Trung Quốc cũng đang gia tăng dấu ấn FDI nhanh chóng.

Thực tế, 2023 đánh dấu lần đầu tiên Trung Quốc đại lục đạt thị phần lớn nhất trong số các nhà đầu tư vào Việt Nam, đánh bại cả hai quốc gia láng giềng kia. Tính chung lại, Trung Quốc đại lục, Đài Loan, Hồng Kông, Macau chiếm gần một nửa dòng FDI mới của Việt Nam trong năm 2023. Không quá bất ngờ khi phần lớn vốn đổ vào điện tử, một lĩnh vực mà Việt Nam nhanh chóng trở thành một ngôi sao đang lên. Đây cũng là lĩnh vực mà các dòng vốn FDI đa dạng hơn, cho thấy vai trò ngày càng quan trọng của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu (Bảng 3).

Ngoài điện tử, các nhà đầu tư cũng ngày càng bị thu hút bởi thị trường tiêu dùng đầy hứa hẹn của Việt Nam, một xu hướng mà các tập đoàn Nhật Bản đã đón đầu từ sớm (Vietnam at a glance: Japan-Vietnam: 50 years of economic ties, 4/12/2023).

Khi nói đến FDI, một diễn biến quan trọng cần quan sát chặt chẽ trong năm 2024 chính là việc triển khai thuế doanh nghiệp tối thiểu 15% đối với các tập đoàn đa quốc gia, có hiệu lực từ ngày 1/1. Trước đó, tháng 10/2023, 135 nước nhất trí với giải pháp hai trụ cột (Chống xói mòn cơ sở thuế và chuyển lợi nhuận – Base Erosion Profit Shifting: BEPS) nhằm cải cách khung tính thuế quốc tế để giải quyết những thách thức từ việc đánh thuế trong lĩnh vực kinh tế số.

Theo Trụ cột II của BEPS, các tập đoàn đa quốc gia với doanh thu trên 750 triệu Euro (tương đương 825 triệu USD) sẽ phải chịu mức thuế tối thiểu toàn cầu là 15%. Liên minh châu Âu EU và một số quốc gia khác dự kiến triển khai Trụ cột II từ năm 2024 còn các nước còn lại cũng thể hiện sẽ sẵn sàng áp dụng từ năm 2025. Ở Việt Nam, 122 công ty nước ngoài sẽ đối diện với mức tăng vọt về chi phí thuế, ước tính tạo ra nguồn thu ngân sách trị giá 600 triệu USD mỗi năm (Reuters, 29/11/2023).

Từ trước khi Quốc hội thông qua mức thuế tối doanh nghiệp thiểu, các tập đoàn đa quốc gia đang hoạt động tại Việt Nam cũng đã sớm bày tỏ mối quan ngại. Điển hình nhất là Samsung vốn đóng vai trò rất quan trọng đối với nền kinh tế Việt Nam. Đây là nhà đầu tư riêng lẻ lớn nhất tại Việt Nam với mức xuất khẩu từ một mình Samsung ước tính có thể chiếm tới 13% GDP trong năm 2023 (VNExpress, 31/10/2023), không chỉ vậy, ba công ty con của Samsung hiện nằm trong tốp 10 doanh nghiệp nước ngoài đóng thuế cao nhất Việt Nam. Rõ ràng, vấn đề tăng thuế là vấn đề quan trọng đối với Samsung khi mà nhiều đại diện cấp cao đã được cử đi gặp các nhà làm chính sách từ đầu năm 2023 (Nikkei, 3/4/2023).

Bảng 3. Một số dự án FDI công nghệ của Việt Nam

Biểu đồ 9. Tốp 10 doanh nghiệp nước ngoài đóng thuế cao nhất Việt Nam	Biểu đồ 10. Những diễn biến liên quan đến Trụ cột II BEPS ở ASEAN

Mặc dù vẫn còn quá sớm để đánh giá được tác động nhưng những tác động này có thể nằm trong tầm kiểm soát theo đánh giá của chúng tôi. Cần theo dõi chặt chẽ cách quản lý nguồn ngân sách bổ sung từ thuế cũng như những phương pháp đi kèm hoặc ưu đãi khác sẽ được áp dụng nhằm bù đắp cho mức thuế tăng lên. Song song với việc bật đèn xanh cho tăng thuế, các cơ quan quản lý cũng đã lên kế hoạch nghiên cứu ban hành những ưu đãi cụ thể trong năm 2024 (Reuters, 29 November 2023).

Tựu trung lại, HSBC tin rằng Việt Nam đang phục hồi theo đúng tiến độ, có khả năng lấy lại mức tăng trưởng xu hướng 6% trong năm 2024. Khi các dòng vốn FDI tiếp tục gia tăng năng lực sản xuất, lĩnh vực sản xuất của Việt Nam sẽ có dấu hiệu phục hồi, mang lại cơ hội cho lĩnh vực xuất khẩu. Mặc dù cần theo dõi diễn biến tác động của việc áp dụng thuế doanh nghiệp tối thiểu 15%, những tác động này vẫn nằm trong tầm kiểm soát.

Biểu đồ 11. Lạm phát của Việt Nam duy trì khá tốt dưới mức trần 4,5%	Biểu đồ 12. Tỷ trọng rổ tính toán CPI của Việt Nam